Hayatta en hakiki mürşit, ilimdir, fendir! (Atatürk)

Makineler düşünebilir mi?

İnsan, su buharını kas gücüne ekleyerek endüstri devrimini başlatarak mekanik üretime geçti. Devamında, elektrik gücü ile mekanik üretim seri üretime dönüştü ve son tahlilde elektronik ve dijital dönüşüm ile  otomasyona geçildi. Mavi yakalılar zaman içinde teknolojiye karşı iş gücünü kaybetmeye başladı. Teknoloji derken, makineleri ve bilgisayarları konuşuyoruz. Zaman içinde biraz geriye gidelim.

Ekim 1950’de, Mind dergisinde bir yazı kaleme alan İngiliz matematikçi ve kriptolojist Alan Turing, “Can Machines Think?” (Makineler Düşünebilir mi?) diyerek mantık makinesinin -yani işlem yapabilen bir yapay zekanın- temelini atmış oldu.

Turing’in bu sözünün altını çizmek isterim: “İnsanların yapabilip makinelerin yapamayacağı hiçbir şey yoktur.” İkinci Dünya Savaşında, Nazi Almanya’sının en güçlü iletişim silahı olan Enigma makinesinin- Alman ordusunun karargâhtan, cephedeki güçlerine ilettiği şifrelenmiş mesajlar- şifresini çözen Turing, savaşın da adeta kaderini değiştirdi.

Turing, her ne kadar bu alanda çığır açsa da, kişisel olarak oldukça hüzünlü bir hikayesi var. İkinci Dünya Savaşı döneminde, İngiliz yasalarının pek de hoşuna gitmeyen Alan Turing’in eşcinsel olan tercihi, kendisine kadınlık hormonu verilerek ıslah edilmeye çalışılmış; Turing ise bunu kaldıramayarak, elmaya enjekte ettiği siyanürü ısırarak intihar etmiştir.

Pek çoğumuzun kullandığı Apple cihazların logosuna bir de bu gözle bakmaya çalışalım. Her ne kadar Steve Jobs’un frutarian olduğunu bilsek de (veganın bir alt kümesi) ve bu nedenle elma logosunu kullandığını düşünülse de, arka planda büyük ustaya olan saygıyı daha iyi anlayabiliyoruz. “Basitlik karmaşıklığın son noktasıdır” sloganı ile yola çıkan Apple, tüm bu sofistike algoritmaları kullanıcılarına en basit şekli ile sunmuş ve makineler düşünebilir mi sorusuna da sıkı sıkıya sarılmıştır.

Resim: İngiltere’de Science Müzesini ziyaret ettiğimde karşılaştığımız Enigma makinesi

Alan Turing, Enigma, Apple derken, günümüzde nesnelerin interneti konuşuyoruz. Mesela, buzdolabında bozulmaya yüz tutan bir gıdanın salgıladığı kötü gazı anlayıp sizi uyaracak uygulamalardan, Flippy mutfak robotuna varan geniş bir yelpaze bulunuyor. Robot ve yapay zekâ alanında geleceğin teknolojisini oluşturan pek çok mühendislik ve robotik şirketi bulunuyor. Miso Robotics’in ürettiği Flippy, üzerinde yer alan ısı sensörleri ve kameralar sayesinde burger köftelerinin pişip pişmediğini anlıyor. Onları ızgaraya dizip, piştiklerinde toplayarak servis edeceği ekmeğin üzerine koyuyor ve bunları sıfır hata ile yapıyor. Şirkete göre, gelecekte mutfakta yapılacak olan birçok işi Flippy yapacak. Flippy hata yapmıyor. Köfte pişirirken, mutfağı batırıp çıkaran bir erkeğin eşine karşı yaşadığı ruh halini de taşımıyor!

Hanson Robotics’in beyin takımı tarafından geliştirilen robot, Sophia. Sophia’nın özelliği, insanların sorularına esprili ve zekice cevaplar verebiliyor olması. Sophia’nın yapay zekâsı ve görünümü o kadar büyük bir titizlikle planlandı ki, insanların yüz ifadelerini anlayabiliyor, gülümseyebiliyor, konuşurken göz teması kurabiliyor. Robot Sophia canlı yayınlara da çıkıyor.

1992 yılında kurulan Boston Dynamics, mühendislik ve robotik şirketleri arasında belki de bayrak taşıyıcısı. Şirket kuruluşundan bu yana sürekli olarak doğada bulunan canlıları baz alarak robotik çalışmalar geliştiriyor. 

Ürettiği robotlar arasında, Atlas, en öne çıkanı olarak görülüyor. İnsan fizyolojisi temelli olarak yaratılmış. 1,50 metre uzunluğunda ve 80 kilogram ağırlığında ve saniyede 1,5 metre hızla hareket edebiliyor. Zıplayabiliyor, havada parende atabiliyor, dik eksende 360 derece dönebiliyor. Dış mekanlarda zor zemin şartlarında ilerleyebiliyor. Kafasındaki sensörler ve kameralar sayesinde yönünü buluyor, önüne çıkan engelleri aşabiliyor. Bir kapıyı açıp binaya girebiliyor, merdiven tırmanabiliyor. Sızıntı yapan bir boruyu tespit ettikten sonra valfini bulup kapatabiliyor. Hastanelerde ‘hasta bakıcılık’, evde bakım hizmetleri, ticari işlemlerde garsonluk gibi görevler alması bekleniyor.

Boston Dynamics’in geliştirdiği bir diğer robot olan Bigdog, adından da anlaşılacağı üzere, köpek anatomisinden dizayn edilmiş. 1 metre uzunluğuna, 70cm boya ve 75kg ağırlığa sahip bir robo-köpektir. Bigdog, saniyede 10km hızla koşup 35 derecelik eğimli arazilere tırmanabiliyor. Çeşitli arazilerde, insanların giremediği yerlerde, arama kurtarmalarda, yangın, deprem, sel gibi durumlarda kurtarıcı olarak kullanılabilir.

Bigdog ve Atlas’dan farklı olarak, Sand Flae, casusluk amacıyla kullanılabilecek bir şekilde tasarlanmış. 5kg ağırlığında olan ve 45cm yüksekliğe sahip Sand Flae, normal bir uzaktan kumandalı araba gibi kullanılsa da, ihtiyaç duyduğu zaman 9 metreye kadar zıplama kabiliyetine sahip bir robottur. Bir evin çatısına çıkabilmekte veya 2. kattaki bir dairenin camından içeriye girebilmektedir.

Amerika’nın savunma ileri araştırma projeleri ajansı (Defense Advanced Research Project Agent-DARPA) tarafından kuruma mali açıdan da destek sağlanıyor.

Somuttan soyuta geçiyoruz

Artık para kazanmanın her geçen gün daha da zorlaştığı, virüs nedeniyle istihdam kaybının arttığı günümüzde, ayakta kalabilmek adına daha üretken olmak zorundayız. Adı üzerinde: Yeni bir dünya düzenine geçiyoruz. Bugün dünyanın en büyük e-alışveriş platformu Amazon’un kendisine ait tek bir ürünü yok. Tek bir taksisi olmayan Uber’in şirket değeri bugün neredeyse Alman otomotiv devleri BMW ve Mercedes’in toplamına eşit. Tek bir nakit parası olmayan Bitcoin, dünyanın en büyük bankası. Tek bir yatağı olmayan en büyük hotel, Airbnb.

Android’i 2005 yılında Google aldığında henüz Android bir start-up idi. Şimdi akıllı telefonların %86’sı Android işletim sistemi kullanıyor. Mesela bir dönem hepimizin kullandığı Nokia telefonlar, Kodak fotoğraf makinesi ve belki de Atlasjet neden hayatımızda yok?  Çünkü zamana, değişime ayak uyduramadılar. 

Somut mu soyut mu? Yeni dünya düzenine ne kadar hazırız? Günümüzün savaşlarını büyük gemiler değil, mavera kabiliyeti yüksek pek çok küçük tekneden oluşan filolar kazacak. Yeni dünya düzeninden ‘en büyük’ olmanın değil ‘en iyi’ olmanın mücadelesini vereceğiz.

Başlamak için mükemmel olmak zorunda değiliz ama mükemmel olmak ve ayakta kalmak adına bir yerden başlamak zorundayız!

Yenen de insandı yenilen de insandı…

Hafızanızı biraz zorlayın. 40 sene önce elimizde sadece ‘PONG’ isimli bilgisayar oyunu vardı. İki tane dikdörtgen ve bir de nokta. Aslında çok da uzağa gitmeye gerek yok. 1985 yılında dünya satranç şampiyonu Garry Kasparov’u (insan) 1997 yılında yenen IBM’in geliştirdiği Deep Blue (makine) hatırlayalım. Yenen de insandı, yenilen de.

Kurala dayalı yapay zekadan (IBM Deep Blue), öğrenmeye dayalı yapay zekaya doğru ilerliyoruz. Garry Kasparov IBM’in Deep Blue makinesine yenilirken, “insan pes etmemeli” diyor. “Teknolojiyi yavaşlatamıyorsak, biz hızlanacağız” diyor. Makineler, fiziksel gücümüze dayalı işimizi elimizden alacaklarsa, biz zihinsel güce dayalı alanlarda kendimizi geliştirmeliyiz. İnsan, IBM makinesine oyunu kaybetti diye satranç oynamayı bırakmadı, bırakmayacağız da.